بناهای تاریخی کشور تحمل زلزله را ندارند

میراث تاریخی کشور و بناهای به جای مانده از قرن‌ها و هزاره‌های گذشته درصورت وقوع زلزله قادر به ایستادگی نخواهند بود

میراث تاریخی کشور و بناهای به جای مانده از قرن‌ها و هزاره‌های گذشته درصورت وقوع زلزله قادر به ایستادگی نخواهند بود.

این جمله‌ای است که کارشناسان بناهای تاریخی و رئیس پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله نیز بر آن تاکید دارند. کارشناسان میراث فرهنگی همچون دکتر اسکندر مختاری که بلافاصله پس از زلزله بم مسئولیت جان‌بخشی به ارگ تاریخی به وی واگذار شده بود نیز بر این نکته اتفاق نظر دارند که بناهای تاریخی کشور نیازمند مقاوم‌سازی‌ در برابر زلزله است. شاید همین نگرانی موجب شد که 10 تن از استادان رشته معماری و متخصصان بناهای تاریخی صبح دیروز در پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران جمع شوند و با اعلام نگرانی از نابودی بناهای تاریخی کشور درصورت وقوع زلزله خواستار مقاوم‌سازی‌ میراث تاریخی کشور در حوزه معماری ایرانی شوند.

دکتر اسکندر مختاری مدیر سابق پروژه جان‌بخشی به ارگ تاریخی بم در نشست مقاوم‌سازی‌ بناهای تاریخی در برابر زلزله به زلزله دی‌ماه 82 در شهر بم اشاره کرد و گفت: همان اندازه که ضایعه بم برای مردم ایران به‌دلیل بعد انسانی و ضایعات وارد شده بر میراث فرهنگی مهلک بود، به لحاظ دستاوردهای علمی پس از زلزله در حوزه دانش و باستان‌شناسی موهبت بود.

دکتر مختاری با اشاره به اینکه در مورد تاریخ بم سخنان زیادی گفته شده بود، افزود: شهر کهن بم که پیش از اسلام بنیان گذاشته شده بود به‌طور معجزه‌آسایی تاکنون باقی‌مانده است و آنچه این شهر را از دیگر دولتشهرها در تمدن‌های دیگر جدا می‌کند، این است که بم به‌طور کامل باقی ماند و حتی خرابه‌های آن نیز حرف‌های زیادی برای گفتن داشت. مدیر سابق پروژه جان بخشی به ارگ تاریخی بم پس از زلزله سال 82 ادامه داد: پس از زلزله برخی ساختارهای شهر بم تخریب شدند ولی عمده ضایعات متوجه ارگ بم بود.

مختاری گفت: ابتدا سخن از نابودی 80 درصد از ارگ بم به میان آمده بود که در ارزیابی از وضعیت قبل و پس از زلزله متوجه شدیم 23 درصد از آنچه پیش از زلزله برپا بود کاملا نابود شده است و البته بخش‌های استوار ارگ تاریخی اگرچه ایستاده بودند ولی توان پایداری نداشتند.

دکتر مختاری که اکنون به عنوان عضو هیات علمی دانشگاه آزاد مشغول به کار است و در حوزه تهران‌شناسی نیز فعالیت دارد با تاکید بر اهمیت و حفظ معماری خشتی ایران تاکید کرد: تلاش زیادی در جریان بود تا خشت را متهم اصلی اتفاق‌های ناشی از زلزله و خسارت‌ها معرفی کنند و پروژه احیای ارگ تاریخی بم نه تنها باید به احیای بم می‌پرداخت بلکه باید اعتبار ازدست‌رفته ساختارهای گلی را نیز که به گواه تاریخ از دوره پیش از میلاد تا دوره صنعتی شدن فضای زندگی امن و بانشاط برای زیستن در اختیار مردم و ساکنان شهرها گذاشته بود، بازمی‌گرداند.

مدیر سابق پروژه جان بخشی به ارگ تاریخی بم مدیریت بحران در میراث فرهنگی را موضوع بسیار مهمی توصیف کرد و گفت: با تشکیل کمیته‌های بحران در سازمان میراث فرهنگی و گردآوری مطالعات پس از زلزله بستر شهر بم باستانی شد و اکنون می‌دانیم که در دو سر بم و بروات شهرهای بزرگی وجود داشتند که پیش‌تر دیده نشده بودند. به‌عنوان مثال یک شهر هخامنشی در خاک مدفون است که 3 کیلومتر طول دارد و حتی آثار مربوط به هزاره هفتم میلادی نیز در این شهر دیده شده که قدمت آنها به عصر نوسنگی بدون سفال می‌رسد.

آنطور که دکتر اسکندر مختاری می‌گوید، دوستداران میراث فرهنگی اکنون متوجه این نکته شده‌اند که قرار گرفتن فلات ایران بر کمربند زلزله چالشی است که هر لحظه آثار تاریخی کشور را تهدید می‌کند. وی افزود: اگر آماده نباشیم، تدبیری نیندیشیم و برای مداخله‌هایی که در بناهای تاریخی صورت می‌دهیم مراقب نباشیم حوادثی شبیه آنچه در بم اتفاق افتاد، بازهم رخ می‌دهد. وی گفت: پس از زلزله بم این فرصت نیز ایجاد شد که ارزش‌های خشت و معماری خشتی در تاریخ معماری را شناخته و به آن توجه کنیم.

مختاری تاکید کرد: ارزیابی آثار تخریب شده پس از زلزله بم مشخص کرد که عناصر و مواد غیرهمگن با ساختار قدیمی بناهای خشتی از جمله در ارگ تاریخی بم عامل تشدید روند تخریب‌های ناشی از زلزله بوده است.
به گفته دکتر اسکندر مختاری که تلاش زیادی در جان‌بخشی ارگ بم داشت، نمی‌توان بار دیگر ارگ بم را ساخت درحالی‌که به ارزش مقاومت خشت یا ایجاد آزمایشگاه خشت توجه نداشت. همچنین نمی‌توان ارگ بم را مهندسی کرد و نسبت به مقاوم‌سازی‌ بناهای به‌جای مانده در آن‌که در چند سال آینده دچار تخریب خواهند شد، بی‌تفاوت بود.

مدیر سابق پروژه جان‌بخشی به ارگ تاریخی بم تاکید کرد: هیچ‌یک از بناهای تاریخی کشور در برابر زلزله مقاوم نیستند. وی افزود: بناهای تاریخی در برابر زلزله بی‌پناه مانده‌اند و حداکثر توجهی که به آنها شده در موضوع دانش مرمت است. به گفته دکتر مختاری تنها بنایی که قادر به مقاومت و پایدار ماندن در برابر زلزله است بنای برج آزادی است. مختاری همچنین در پاسخ به سؤال همشهری درخصوص اینکه جایگاه سازمان میراث فرهنگی در مقاوم‌سازی‌ بناهای تاریخی در برابر زلزله چیست؟ گفت: سازمان میراث فرهنگی باید خود را در مسیر مقاوم‌سازی‌ بناهای تاریخی قرار بدهد و بداند که موضوع مقاوم‌سازی‌ بناهای تاریخی کشور بسیار جدی است و به یک شخص نیز بستگی ندارد؛ چون اگر فرصت مقاوم‌سازی‌ بناهای تاریخی از دست برود آثار آن بر میراث فرهنگی کشور جبران شدنی نیست. به گفته وی، سازمان میراث فرهنگی نقش محوری در مقاوم‌سازی‌ بناهای تاریخی دارد ولی به تنهایی قادر به انجام این کار نیست.

عباسعلی تسنیمی رئیس پژوهشکده بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله نیز در این نشست با تاکید بر اینکه زلزله پدیده‌ای کاملا طبیعی است، گفت: در قرن بیستم زلزله‌های زیادی در جهان رخ داده است که نشان می‌دهد باید با این مسئله به‌صورت علمی برخورد شود تا بتوان ایمنی لازم را ایجاد کرد.

وی حجم خسارت‌های جانی و اقتصادی ناشی از زلزله در ایران را نسبت به دیگر کشورهای جهان بالا خواند و افزود: یک موضوع در زلزله بناهای تاریخی و موضوع مهم دیگر نیز جان انسان‌هاست. تسنیمی با اشاره به مشخصات معماری در بناهای تاریخی گفت: درصورتی که ساختمان‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده باشند که تمام انرژی زلزله را جذب کنند تخریب شدن آنها در زلزله امکان‌پذیر نیست.

رئیس پژوهشکده بین‌المللی زلزله‌شناسی گفت: اجزای ساختمان‌های تاریخی باید به شکل دقیق بررسی و با داشتن ابزار علمی مدل‌سازی‌ و تحلیل شود تا درمان لازم برای مقاوم کردن بناهای تاریخی انجام شود. دکتر تسنیمی در پاسخ به سؤال همشهری مبنی بر امکان و ضرورت مقاوم‌سازی‌ بناهای تاریخی گفت: وقتی یک سازه تاریخی نتواند انرژی زلزله را جذب کند از شیوه‌هایی استفاده می‌شود تا بنا در برابر زلزله مقاوم باشد مثلا یکی از آنها جدا کردن بنا از زمین است تا انرژی ناشی از زلزله به درون بنا منتقل نشود.

وی افزود: تاکنون در ایران چنین شیوه مقاوم‌سازی‌ آثار تاریخی که در آن از ورود انرژی زلزله به بنا جلوگیری شود انجام نشده است. تسنیمی افزود: بناهای تاریخی بیشتر به سمت مرمت پیش رفته‌اند درحالی‌که لازم است همزمان با مرمت یک بنای تاریخی، به مقاوم‌سازی‌ آن در برابر زلزله نیز توجه داشت

روزنامه همشهری- 26 اردیبهشت